Kinderen kunnen soms behoorlijk overmand raken door hun eigen emoties. Je kind is dan zó boos of verdrietig dat je bijna geen contact met hem krijgt. In dit artikel leg ik je uit wat emoties precies zijn en waarom we emoties hebben. Op basis van die informatie hoop ik dat je ze (nóg) beter gaat begrijpen.
Verderop in het artikel geef ik je 6 praktische tips om de heftige emoties van je kind in goede banen te leiden. Afsluitend vind je nog 10 handige tips om je kind te leren hoe hij zélf rustig kan worden na het ervaren van een heftige emotie.
Wat zijn emoties eigenlijk?
Emoties zijn een complexe set gedragingen, die ontstaan als reactie op een externe of interne gebeurtenis. Een externe gebeurtenis kan zo iets zijn als ‘je hebt onverwachts een onvoldoende voor een toets, daardoor voel je behoorlijk teleurgesteld’ of ‘iemand maakt een vervelende opmerking over je, waardoor je boos wordt’. Een voorbeeld van een interne gebeurtenis is ‘je wil graag iets nieuws leren, maar het lukt je maar niet; je raakt gefrustreerd’.
Een emotie bestaat uit 3 componenten. Ze bevatten een:
(1) Fysiologische reactie (zoals verhoogde ademhaling of hartslag);
(2) Expressieve component (zoals een bepaalde gezichtsuitdrukking);
(3) Ervaring: dat is het subjectieve gevoel of de cognitieve beoordeling dat je een emotie ervaart.
Hoe je een emotie of emotionele ervaring interpreteert en evalueert, hangt af van je cognitieve ontwikkeling en de ervaringen die je voorheen al hebt opgedaan. Kinderen hebben in vergelijking met volwassenen nog niet zo veel ervaringen op het gebied van emoties, dus voor hen is een juiste interpretatie en evaluatie vaak nog lastig. Om de emotie op een goede manier te interpreteren, begrijpen of labelen hebben ze ons als volwassenen nodig.
Primaire en secundaire emoties
Emoties kun je grofweg indelen in primaire (of lagere) en secundaire (of hogere) emoties. Primaire emoties worden automatisch en onbewust door prikkels uit de buitenwereld opgeroepen. Denk maar aan de emoties boos, blij, bang en bedroefd. Alle andere emoties zijn van de primaire emoties afgeleid.
De secundaire emoties gaan vaak gepaard met bewuste beleving of gevoelens. Deze emoties zijn ook meer afhankelijk van omgevingsinvloeden en cultuur. Denk hierbij aan emoties als ontroering, geluk, trots, jaloezie, afgunst, schuld, schaamte en medelijden.
Hoe we naar emoties en emotionele uitingen kijken, komt voort uit onze eigen overtuigingen, ideeën en veronderstellingen. Zo heb je misschien wel van je eigen ouders geleerd dat het slecht is om kwaad te zijn (‘doe eens rustig, als je zo tegen me praat, luister ik niet naar je’) of dat je beter niet kunt huilen (‘stop maar met huilen, daar ben je nu echt te groot voor’). Als je als volwassene toch nog een keer boos bent, kan dat een schuldgevoel bij je oproepen. Deze (vaak onbewuste) overtuigingen of veronderstellingen kunnen het jou als volwassene moeilijker maken om op een positieve manier met emoties om te gaan.
=> Je kunt je voorstellen dat die overtuigingen en veronderstellingen ook (onbewust) bepalen hoe jij met de emoties van je kind omgaat en hoe jij op zijn emoties reageert.
Realiseer je dat iedereen emoties heeft. Emoties zijn niet goed of fout. Ze horen erbij, zowel bij volwassenen als bij kinderen. Het is echter niet goed om zo maar alles te doen (= gedrag) als je een heftige emotie ervaart. Als je heel boos bent op iemand, ga je niet met spullen gooien of ga je niet iemand anders pijn doen. Als je heel erg verdrietig bent, ga je geen vervelende, pijnlijke opmerkingen maken tegen iemand anders. Het is dan ook belangrijk om als kind al te leren hoe je je emoties in goede banen kunt leiden.
Lees hieronder ook verder over ‘emotieregulatie’.
Maak je je zorgen over je kind (0-16 jaar) dat niet goed luistert, slaapt of eet?
Of heb je een andere opvoedvraag, waar je graag een antwoord of oplossing voor wil?
Lees dan hier wat ik voor je kan doen om dat op te lossen.
Wil je eerst meer over mij en m’n bedrijf weten?
Lees dan hier meer over m’n achtergrond.
Waarom hebben we emoties? Wat is de functie van emoties?
Emoties zijn een vorm van communicatie. Door middel van je emoties communiceer je met anderen om je heen. Je laat met je emoties zien dat er iets aan de hand is en je geeft anderen de kans hierop te reageren (bijv. als je boos bent, geef je aan dat ze ergens mee moeten stoppen; als je verdrietig bent, geef je aan dat je getroost wil worden). Door het tonen van een emotie reageert een ander op jou; en vervolgens reageer jij daar weer op, evt. met een heftigere of een andere emotie. Dit noemen we een cyclisch emotieproces.
Kinderen leren emoties te herkennen en te begrijpen in de sociale interactie met anderen. Juist in de omgang met anderen maken we gebruik van onze emoties en proberen we de emotie van de ander te ‘lezen’. Door middel van taal kun je een groot deel van een situatie uitleggen. Als ouder leg je in een opvoedsituatie bijvoorbeeld uit wie wat gedaan heeft en waarom: ‘Jij pakte zijn speelgoed af, terwijl hij er nog mee speelde. Dat vond hij niet fijn. Daarom is hij nu boos op je.’. Door jouw uitleg over de situatie en het benoemen van de bijbehorende emoties leert je kind om een emotie aan een situatie te koppelen én leert hij om het effect ervan op andere kinderen (of volwassenen) te zien. Het gebruik van taal helpt dus niet alleen om emoties te herkennen of te leren, maar ook om te begrijpen wat er in anderen omgaat en waarom anderen op een bepaalde manier op jou reageren.
Emoties in ontwikkeling
Kinderen moeten nog leren om hun emoties te herkennen, te benoemen, te accepteren, op een gezonde manier te uiten en te verwerken. Hierbij kun je je kind helpen. Als ouder geldt je als voorbeeld voor je kind: je kind kijkt naar jou en naar hoe jíj omgaat met jouw emoties. Het is belangrijk om je daar als ouder bewust van te zijn.
De reden dat het belangrijk is dat ze zich emotioneel goed ontwikkelen, is dat we weten dat kinderen die zich emotioneel goed ontwikkelen, zichzelf goed kennen, zich goed kunnen inleven in anderen en goed kunnen samenwerken. Andere kenmerken van een goede emotionele ontwikkeling zijn zelfbeheersing, goed kunnen luisteren, doorzettingsvermogen hebben en het kunnen oppikken van ongeschreven regels.
Hoe jonger kinderen zijn, hoe meer ze nog moeten leren op dit gebied. Die ontwikkeling loopt nog best lang door, namelijk tot een jaar of 24. Dat heeft o.a. te maken met de hersenontwikkeling van kinderen en tieners. Je vindt hieronder een specificatie van de emotionele ontwikkeling bij peuters, kleuters & basisschoolkinderen en tieners.
Je leest hier meer over de hersenontwikkeling van tieners / adolescenten.
Emoties op verschillende leeftijden:
– Peuters:
In de peutertijd leert een kind dat het een eigen ‘ik’ / een eigen wil heeft. Een peuter bekijkt situaties alleen vanuit zijn eigen standpunt (‘egocentrisme’) en heeft niet door dat anderen ook iets willen. Een peuter kan duidelijke wensen hebben en die hij het liefst onmiddellijk bevredigd wil hebben; uiteraard kan dat niet altijd. Bovendien wil een peuter vaak meer dan hij of zij kan. Je herkent misschien wel dat jouw kind vaker zegt ‘zelluf doen’.
Lees hier welke 10 domeinen een peuter (samen met jou) leert te overwinnen.
Peuters hebben hun emoties vaak nog helemaal niet onder controle. Ze reageren nog heel primair. Ze kunnen heel boos of heel verdrietig worden. Vooral tussen 15 maanden en 3 jaar hebben de meeste kinderen last van ongecontroleerde uitbarstingen. Wat je dan aan je peuter merkt of ziet, is dat hij plots ongeduldig wordt, geen teleurstelling kan verdragen of geen ‘nee’ van jou kan horen. Met andere woorden: je peuter zou het liefst zijn eigen gang gaan, maar dat kan op dat moment niet. Als reactie barst je kindje in woede (of tranen) uit en gaat flink tegen je te keer. Sommige peuters gaan dan schreeuwen, krijsen, slaan, schoppen of houden een tijdje hun adem in (‘breath holding spells’). Realiseer je dat de meeste emoties slechts kort duren, vaak slechts enkele seconden tot minuten. Die emoties komen en gaan. Wees je daar van bewust als je peuter een heftige emotie doormaakt; ook een heftige emotie gaat weer over.
Lees hier hoe je op een positieve manier kunt omgaan met de driftbuien van je kind.
Je kind leert ook op jonge leeftijd steeds beter wat zijn emoties zijn. Hij gaat er – onbewust – steeds meer mee experimenteren. Hij zal meer momenten hebben van groot verdriet en heftig huilen; ook merk je in de peuterleeftijd dat je kind soms ineens heel bang kan zijn (denk aan bang voor honden, spoken, monsters, heksen etc.).
– Basisschoolkinderen
Een kleuter kan ook nog behoorlijk wat moeite hebben met het omgaan met emoties. Ze kunnen hun gevoel nog niet (altijd) even duidelijk onder woorden brengen. De ontwikkeling van hun hersenen, is nog niet zover dat ze impulsen en emoties kunnen beheersen.
Tijdens de kindertijd zet die ontwikkeling zich door en zie je dat kinderen hun emoties steeds beter leren beheersen. Oudere kinderen kunnen bijvoorbeeld wel al beter rustig worden in een emotioneel geladen situatie en ze gaan conflicten steeds beter oplossen zonder dat ze die lichamelijk op de ander afreageren. Toch gaat dat ook bij oudere kinderen nog niet vanzelf; ouders en leerkrachten blijven een belangrijke rol spelen in de begeleiding ervan. Zij leren het kind om het gedrag, dat uit een emotie kan voortvloeien, in goede banen te leiden; o.a. door te leren wat wel en niet acceptabel is om tijdens een (heftige) emotie te zeggen of te doen.
Lees hier wat je kunt doen als je kind vaak boos is.
– Tieners
Door de hersenontwikkeling van je tiener merk je dat hij vaker emotioneel reageert en misschien zelfs vaker huilt. Verder kan hij behoorlijk gevat uit de hoek komen of ineens chagrijnig, geïrriteerd of brutaal op je reageren. Ook stemmingswisselingen kunnen hun intrede doen. Door zijn ingrijpende hersenontwikkeling merk je dat hij steeds beter leert om zijn emoties onder controle te hebben en te beheersen. Uiteraard gaat dat met vallen en opstaan.
Lees hier verder over de ontwikkeling van tieners / adolescenten.
Emotieregulatie: Omgaan met emoties & Emoties in goede banen leiden.
Het is belangrijk voor kinderen om te leren hoe ze op een goede manier met hun – soms heftige – emoties kunnen omgaan, hoe ze ze in goede banen kunnen leiden. Het is niet erg om je emotie te laten zien, maar het is wel belangrijk om te weten wat je kunt doen binnen de geldende sociale (gedrags)normen of omgangsvormen. Om de soms heftige emoties in goede banen te leiden, heb je emotieregulatie nodig. Emotieregulatie is het onder controle houden van je emoties.
Er zijn 2 niveaus waarop emoties worden gereguleerd, namelijk op:
1. Cognitief / perceptueel niveau:
Op cognitief of perceptueel niveau gaat het om hoe sterk je kind de situatie ervaart, dus hoe je kind over een bepaalde situatie denkt of hoe je kind de situatie ziet / interpreteert. Eerdere ervaringen, die je kind heeft meegemaakt, zijn hierop van invloed. Bijvoorbeeld als een kind vaker gepest is, zal hij daarna waarschijnlijk sneller denken dat andere kinderen hem ook weer gaan pesten en daardoor sterker op bepaalde opmerkingen reageren.
2. Gedragsniveau.
Op gedragsniveau gaat het om hoe je de emotie, die je ervaart, gaat uiten, of je de emotie laat zien (of niet) en hoe je zult reageren. Als je heel teleurgesteld bent met een cadeau van een vriend kun je bijvoorbeeld proberen dit niet te laten zien omdat je je vriend niet wilt kwetsen. Je houdt dan de uiting van je emoties in bedwang.
De gevolgen van heftige emoties
Wat vervelend kan zijn aan de heftige emoties van je kind, is dat het gepaard kan gaan met moeilijk of agressief gedrag. Denk maar aan het gooien met speelgoed (of andere voorwerpen), schreeuwen, schelden, duwen, schoppen, slaan, bijten, krabben en ga zo maar door. Hoewel ik hierboven duidelijk aangaf dat het ervaren van emoties valide is, is dit gedrag natuurlijk niet toelaatbaar. Vandaar dat het ook belangrijk is om te weten hoe je als ouder wél om kunt gaan met de (heftige) emoties van je kind. Je leest hieronder 6 praktische tips.
Wat je als ouder kunt doen om ervoor te zorgen dat je kind zich emotioneel goed ontwikkelt:
(1) Neem de emotie van je kind serieus. Hoe jong je kind ook is, je kind ervaart emoties. En of jij de reden van het ontstaan van de emotie nou wel / niet begrijpt, is in principe helemaal niet van belang. Het gaat er om dat er op dat moment iets is dat belangrijk is voor je kind. (Dat is overigens niet hetzelfde als je kind zijn zin geven.)
(2) Wanneer je kind een heftige emotie ervaart, is het belangrijk om adequaat op je kind te reageren. Beschrijf wat je bij je kind ziet, benoem (je vermoeden van) zijn emotie, benoem (je vermoeden van) zijn wens. Check / vraag na bij je kind of jouw vermoedens kloppen. Door op deze manier op je kind te reageren, zal je kind zich gehoord en gezien voelen.
(3) Laat je kind weten dat het ok is om boos, verdrietig, gefrustreerd of teleurgesteld te zijn. Het is normaal om emoties te voelen, ook bij kinderen. De emotie van je kind is valide en hoeft dus niet weggestopt te worden.
(4) Vind je het lastig om met emoties om te gaan? Ga dan eens bij jezelf na hoe dat kan komen; wellicht vind je er een oorsprong van in je eigen opvoeding en ontwikkelingspad.
(5) Bedenk zelf wat je fijn vindt aan de reacties van anderen wanneer jij een bepaalde emotie ervaart. Waarschijnlijk vind je het niet fijn als iemand tegen je zegt dat je moet stoppen met huilen wanneer je verdrietig bent, maar vind je het wel fijn als iemand dan naar je luistert of je troost. Dat geldt voor kinderen net zo. Reageer daarom ook op een soortgelijke manier op je kind als je kind die emotie ervaart.
(6) Zorg ervoor dat je kind voldoende slaapt, gezond eet, voldoende beweegt en voldoende positieve aandacht van jou krijgt. Daardoor zit je kind beter in zijn vel en zal hij zijn emoties beter kunnen reguleren.
Het is niet alleen belangrijk dat jij weet hoe je op een goede manier met de emoties van je kind kunt omgaan, maar ook dat je kind zélf weet wat hij kan doen als hij een bepaalde emotie ervaart. Je kind kan dan één van de volgende strategieën toepassen. Door het toepassen van deze strategieën leert je kind wat het kan doen om rustig te worden, waardoor de heftige emotie uitdooft en naar de achtergrond verdwijnt. Dat is trouwens een echt leerproces en gaat niet van vandaag op morgen. Gun je kind de tijd om de strategieën aan te leren en om eraan te wennen.
Hieronder vind je een aantal strategieën, die je kind zelf kan toepassen om weer rustig te worden na een heftige emotie:
(1) Ik let op mijn ademhaling. Ik adem rustig in en ik adem weer rustig uit.
(2) Ik trek me even terug en ga naar een andere ruimte (bijv. m’n slaapkamer) en probeer daar te kalmeren (bijv. door een boek te gaan lezen, met een fidget toy te spelen, muziek te luisteren, m’n lievelingsknuffel te pakken, rustig op bed te liggen).
(3) Ik kan actief gaan bewegen (bijv. steppen, een rondje rennen / fietsen, voetballen, hardlopen) om de vervelende energie kwijt te raken.
(4) Ik ga iets doen waar ik normaalgesproken veel plezier aan beleef (bijv. tekenen, liedje zingen, muziek maken).
(5) Ik ga met iemand, die ik vertrouw, over mijn emoties praten.
(6) Ik vraag iemand, die ik goed ken, om me een knuffel te geven.
(7) Ik denk aan leuke dingen (bijv. een mooie vakantie, mijn beste vriend(in), een grappige gebeurtenis).
(8) Ik schrijf mijn vervelende emoties of gedachtes van me af (en zet ze op papier in m’n speciale schrift).
(9) Ik tel rustig tot 10.
(10) Ik drink een slokje water.
KLIK HIER om deze lijst met 10 strategieën uit te printen.
TIP: Print deze lijst uit en bespreek samen met je kind welke strategie je kind zelf het fijnste vindt. Dat is de eerste strategie die je kind – indien het een heftige emotie ervaart – kan gaan toepassen. Laat je kind die strategie een aantal keren toepassen. Evalueer daarna of de strategie goed bij je kind past en of deze voldoende voor je kind werkt.
Het is natuurlijk één ding om rustig te worden na het ervaren van een heftige emotie, het is iets anders om de situatie, waardoor de heftige emotie opkwam, het hoofd te bieden. Zodra je kind na het toepassen van een strategie weer rustig is, kan het gaan nadenken over hoe het die ene situatie zou kunnen oplossen én in de toekomst op een andere manier kan benaderen. Het is fijn als jij je kind helpt om dat voor elkaar te krijgen.
Wil je graag reageren op dit artikel?
Dat mag! Houd het dan wel constructief, liefst in de vorm van ‘Tips & Tops’. Zet jouw reactie dan onder dit bericht. Dankjewel alvast voor je reactie!
Wil jij meer OpvoedTips van Joyce lezen én ze als eerste in je mailbox ontvangen?
Dat kan! Helemaal gratis en vrijblijvend. Aanmelden is heel eenvoudig.
Cadeau: Als welkomstcadeau ontvang je meteen na je aanmelding het E-book ‘Nóg meer genieten van je kind – 5 x 5 OpvoedTips’. Je leest er hier meer over.
Heb je vragen over één van deze thema’s, wil je meer weten over het onderwerp of heb je een andere opvoedvraag?
Neem dan contact met me op.
Met vriendelijke groet,
Joyce Akse
Opvoedcoach & Psycholoog | http://www.aksecoaching.nl | info@aksecoaching.nl
© 2021. Joyce Akse / Akse Coaching, alle rechten voorbehouden.
Klik hier voor jouw dagelijkse portie OpvoedInspiratie op Facebook.
Voor dit artikel gebruikte Joyce de volgende literatuur:
– Bukatko & Daehler. (1995). Child development: A theoretic approach. Houghton Mifflin Company: Boston.
– The crying game: Kate Nicholson at TEDxGoldenGatePark. Link.
– Emotionele ontwikkeling. Centrum voor Jeugd en Gezin Katwijk. Link.
– Kind en Emotie. Theoretische achtergrond psycho-educatie. Unit Developmental and Educational Psychology. Institute of Psychology, Leiden University. Link.
– Omgaan met emoties. Herstelwerkplaatsen. GGZ NHN. Link.
– Omgaan met angst, boosheid en heftige emoties. Triple P. Link.
– Emotie. Wikipedia. Link.
Lees ook andere artikelen van Joyce met waardevolle OpvoedTips:
– ‘Als je kind teleurgesteld is… | 5 stappen om je kind te leren met teleurstellingen om te gaan.‘
– ‘Waarom huil je nu alweer?‘ (over: Hoe je ervoor zorgt dat je kind minder huilt.)
– ‘Mijn kind voelt zich vaak zo somber en neerslachtig. Dat zal toch geen depressie zijn?’ [ Interview met depressie-expert dr. Denise Bodden ]
– ‘Mijn kind is vaker bang. Heeft het nu een angststoornis?’ Interview met angstexpert dr. Ellin Simon.
Klik hier voor andere opvoedtips, bijv. over voeding, media, beweging ed.
© De foto van Joyce Akse is gemaakt door Ilona Tychon Fotografie.
Ga (terug) naar de website van ‘Akse Coaching – Opvoedcoaching & Opvoedadvies’.
Jij hebt vast ook wel eens een situatie gehad, waar je het liefst uit zou willen vluchten of wegrennen. Je was bijv. geschrokken, je was bang of je voelde je gewoon niet op je gemak. Ook je kind komt wel eens in zulke situaties terecht.
‘Je gaat voor het eerst met je dochter (1) naar de kapper. Je hebt je er al een tijdje op verheugd, want dat is toch wel een mijlpaal. Je hebt het bij je oudere kinderen ook al meegemaakt; toen ging het allemaal van een leien dakje. Ook nu heb je je fototoestel binnen handbereik, zodat je deze mijlpaal goed kunt vastleggen. Als je jongste dochter na een tijdje aan de beurt is, ga jij in de kappersstoel zitten en neem je je dochter bij je op schoot. De kapper maakt een praatje met haar, doet haar een mooie kindercape om en gaat dan aan de slag. Tenminste, dat is de bedoeling… Maar zodra de kapper ook maar met de schaar in haar buurt komt, begint je dochter hard te huilen. Je probeert zelf heel rustig te blijven en stelt haar zoveel mogelijk gerust. Maar, wat jij of de kapper ook doet, ze blijft huilen…’
‘Je wandelt met je zoon (5) door het park en je ziet dat er een meneer met een hond aan komt. Zodra de meneer met zijn hond bij jullie is, loopt zijn hond op je zoon af. Hij likt hem op zijn wang, kwispelt met zijn staart en begint dan plotseling enthousiast te blaffen. Je zoon schrikt zich rot van het geblaf en begint te huilen. Sindsdien klampt je zoon zich aan je vast zodra hij ergens een hond ziet. Een maand na het incident met de blaffende hond lopen jullie door een winkelstraat. Niet zo ver van jullie vandaan zie je een mevrouw met een hondje lopen.’
‘Je bent met je dochter (10) in de bibliotheek. Ze is op zoek naar een boek dat ze dolgraag wil lezen. Ze heeft het al eens in de bibliotheek zien liggen, dus ze weet zeker dat de bieb het heeft, maar nu kan ze het maar niet vinden. Dan vraagt ze aan mij of ik aan één van de baliemedewerksters wil gaan vragen of het boek is uitgeleend en of ze het misschien voor haar kan reserveren.’
Zoals je al aan deze situaties merkt, gaat het hier vooral om situaties, die zomaar iedere dag kunnen voorkomen. Ze zijn niet echt heel bijzonder, je zult ze allemaal wel herkennen; misschien heb je zelf ook wel een soortgelijke situatie met je kind meegemaakt. Er is dan ook niet echt sprake van een grote angst, maar eerder van ongemak, onbehagen, zenuwachtigheid of bang voor het onbekende. In dit artikel gaat het dan ook om dagelijkse angsten, om je ongemakkelijk voelen of om zenuwachtig zijn.
Iedereen krijgt natuurlijk te maken met ongemak, tegenslag, stress of angsten; dat zijn echt geen bijzondere situaties. Jouw kind zal daar dus ook wel eens tegen aan lopen. En het eerste dat je waarschijnlijk als ouder zou willen doen is het verdriet, het ongemak, de teleurstelling bij je kind willen wegnemen. Dat is een hele normale primaire reactie. Alleen wil dat niet zeggen dat die reactie meteen de beste is. Sterker nog, in deze situaties is het juist beter om op een andere manier te reageren.
Als je kind iets onprettig vindt of ergens bang voor is, dan is het belangrijk dat jij hem laat vertellen wat dat precies is. Uiteraard is dat voor jonge kinderen nog best lastig uit te leggen, maar oudere kinderen kunnen dat al best goed. Zeker als je laat merken dat je oprecht geïnteresseerd bent. Geef ook maar aan dat, als je weet wat er aan de hand is, je je kind nóg beter kunt helpen. Het is voor je kind ook goed om te weten dat iedereen wel eens bang is of zich onprettig voelt en dat dat op zich helemaal niet erg is.
Als je kind iets onprettig vindt of ergens bang voor is, dan is je eerste reactie waarschijnlijk ‘kom maar hier, we gaan ergens anders heen / we gaan iets anders doen’. Wat je dan in principe doet, is dat je de vervelende emotie (het verdriet, de teleurstelling of boosheid) bij je kind wegneemt, maar de angst blijft helaas nog steeds bestaan. Je neemt de angst dus niet weg door je kind uit de situatie te halen. Sterker nog, die wordt hierdoor vaak zelfs erger…
Bij stap 2 las je al dat het vermijden van het probleem niet de oplossing is. Als jij het probleem voor je kind gaat oplossen door het uit de situatie te halen, leert je kind niet hoe hij de lastige situatie zélf het hoofd kan bieden.
TIP: Bekijk samen met je kind de Disney-film ‘The Good Dinsoaur’, waarin kleine dino Arlo zijn ‘angsten moet overwinnen’ om toch weer thuis te kunnen komen. Heel herkenbaar en ontroerend voor groot en klein. 😉
En als je kind het dan tóch gedaan heeft (of toch al een stap in de goede richting gezet heeft), dan mag hij natuurlijk trots zijn op zichzelf. Je zult zien dat zijn zelfvertrouwen er door gegroeid is. Hij denkt waarschijnlijk: ‘zie je wel, ik kan het’ of ‘ik heb het toch maar mooi even gedaan’. Op deze manier leert je kind om door te zetten, om het toch te doen, ook als het moeilijk is of onprettig aanvoelt. 
Ja, sorry, ook deze stap moet ik er toch bij zetten… 😉
Wil jij meer OpvoedTips van Joyce lezen én ze als eerste in je mailbox ontvangen? 
Maar wat kun je doen als je het niet meer goed met elkaar kunt vinden en als je merkt dat je relatie steeds slechter wordt? Wellicht denk je op dit moment zelfs al na over de mogelijkheid om te gaan scheiden. Je denkt misschien wel dat je je na een scheiding vast fijner en gelukkiger voelt. En is het niet zo dat als jíj goed in je vel zit dat dat ook beter is voor je kind…? Of werkt dat zo helemaal niet…?
Een andere reden waarom ik dit onderwerp zo interessant vond, had te maken met wat ik in mijn eigen jeugd om me heen zag gebeuren. We woonden vroeger in een leuke straat; het was een jonge buurt, het was er gezellig en de buren werden vaak kennissen van elkaar. Er werden ook regelmatig feestjes gegeven. Die bleken soms iets te gezellig, waardoor onderling nieuwe relaties ontstonden. Dat resulteerde helaas ook in scheidingen en ‘losse’ ouders, die overbleven in onze straat. Dat kreeg ik als kind natuurlijk allemaal niet zo mee, maar wat me toen wél opviel, was dat de kinderen met wie ik speelde zo maar ineens weg waren. Die verhuisden dan uit het niets ergens anders heen, samen met hun moeder. In die tijd begon ik me al af te vragen hoe dat precies zat: waarom gingen sommige ouders uit elkaar en waarom konden ze niet bij elkaar blijven? Waarom lukte dat andere ouders wel? Wat deden zij anders dan de ouders die scheidden?’
Dr. Inge van der Valk werkt bij de onderzoeksgroep Jeugd & Gezin van de Universiteit Utrecht en heeft als expertise kinderen & scheiding. Zij studeerde psychologie en promoveerde op een langlopend onderzoek naar de samenhang tussen ouderlijke conflicten, echtscheiding en het functioneren van jongeren.
Je vraagt ook of een scheiding wel eens te voorkómen is: dat is zeker zo. Je wordt namelijk niet op een ochtend wakker met een slecht huwelijk. Relatie-ondersteuning kan heel zinvol zijn, zeker wanneer je dat in een vroeg stadium inzet. Ook wanneer partners uiteindelijk toch beslissen om te scheiden, is het goed om samen met een onafhankelijke derde stil te staan bij de relatiegeschiedenis, bij onderlinge patronen en bij communicatiestijlen.
‘Als ouders relatieproblemen hebben, dan zien we dat jonge kinderen vaker slaapproblemen hebben, (weer) in bed gaan plassen of op hun duim gaan zuigen of dat ze zelfs opstandig / oppositioneel gedrag vertonen. Oudere kinderen zijn in een dergelijke situatie vaker opstandig of boos (externaliserend probleemgedrag) of zijn verdrietig of trekken zich meer terug (internaliserend probleemgedrag). Het externaliserende gedrag zien we vaker bij jongens, het internaliserende juist meer bij meisjes.
De enige uitzondering op deze regel is een klein percentage kinderen, bij wie er echt sprake was van grote problematiek binnen het gezin en een groot gevoel van onveiligheid. In zulke gezinnen was dan vaak sprake van langdurig hevige conflicten, geweld, verslaving of misbruik. Dan kan scheiding een opluchting zijn en kan het kind zelfs meer rust geven. Maar dit zijn echt de uitzonderingen en komen waarschijnlijk bij minder dan 5% van de gezinnen / kinderen voor.
‘Wat het verhaal over scheidingen lastig maakt, is dat er niet maar één soort scheiding is; het zijn allemaal verschillende situaties. En dat geldt vooral voor complexe scheidingen. Dat betekent ook meteen dat het moeilijk is om algemeen geldende informatie te geven. Met name bij veel ouderlijke conflicten is het maatwerk. Er is helaas nog veel handelingsverlegenheid bij professionals rondom de meest complexe scheidingen. Daarbij komt nog eens dat er een gebrek is aan multidisciplinaire samenwerking. Soms bestaat er wederzijds wantrouwen vanuit disciplines. De transitie en transformatie in de jeugdzorg hebben voor onrust gezorgd en dat heeft weer versnippering in de hand gewerkt. En er is minder aandacht voor preventie.’
‘Deze gedachte klopt helaas niet. Vergeet niet dat een scheiding een rigoureuze beslissing is. Als een huwelijk middelmatig is, dan is dat voor de kinderen prima. Dat wil zeggen: in onderzoek zien we dat het welbevinden* van deze kinderen net zo hoog is als de kinderen van wie de ouders een gelukkig huwelijk hebben.
‘Ook dat is een mythe. Scheiden lijkt een eindpunt, maar je kunt het eerder zien als een nieuwe manier van samen verder gaan. Ouders vergissen zich nl. vaak in hoe lastig het is om na scheiding nog samen goed ouders te zijn. Als je geen partners meer bent maar nog wel ouders dan is het samen opvoeden juist lastig, omdat je eerder tegenstellingen tegenkomt; die worden juist na een scheiding vaak uitvergroot. En je moet na een scheiding nog veel meer dingen met elkaar gaan overleggen, die eerst min of meer vanzelfsprekend waren: wanneer ga je met de kinderen op vakantie, wanneer zie je de kinderen met feestdagen, wat doe je bij belangrijke beslissingen of bij problemen van je kind, wat doen jullie als er een nieuwe partner bij komt, hoe hou je elkaar op de hoogte van de dagelijkse beslommeringen of belangrijke ontwikkelingen. Dat blijft ook na een scheiding doorgaan. Ouders denken er vaak te makkelijk over.’
‘Dat is een lastige mythe. Het lijkt er namelijk op dat we dat inderdaad zo terugvinden in onderzoek. Maar, het onderzoek waarin dat naar voren komt, is een onderzoek waarbij ouders dat zélf aangaven. Je kunt je voorstellen dat je juist bij ouders, die goed met elkaar communiceren, hoort dat het co-ouderschap goed gaat. Als je goed met elkaar kunt communiceren, kun je ook beter alles op elkaar afstemmen en is de kans van slagen van co-ouderschap veel groter. Dus co-ouderschap zou wel eens alleen goed kunnen werken als ouders goed met elkaar communiceren. We weten echter niet hoe het zit bij ouders die niet of moeizaam met elkaar communiceren.
‘Dat is vaak een maatschappelijke opvatting, die niet perse klopt. In ong. 80% van de kinderen gaat het na verloop van tijd weer net zo goed als kinderen van intacte gezinnen. Slechts bij 15-20% van de kinderen gaat het langere tijd niet goed.
‘Voor ouders is het vooral belangrijk dat ze gaan praten: met elkaar, met vrienden, familie, noem maar op. Ga samen met je partner naar een relatietherapeut, een mediator of een andere deskundige. Probeer dit via de huisarts te doen, zodat je het misschien vergoed kunt krijgen. Zoek informatie op, o.a. van de Rijksoverheid en het juridisch loket, zodat je weet wat er allemaal bij een scheiding komt kijken.
Geef je kind daarna zeker twee dagen de tijd om de boodschap aan te laten komen. Het ene kind heeft daar meer tijd voor nodig dan het andere. Zorg dat je in de tijd erna aanwezig en beschikbaar bent voor je kind, zodat hij zijn vragen kan stellen en evt. zorgen kan uiten. Luister naar je kind, hoe is het voor hem / haar, erken zijn emoties, zorg dat hij ruimte krijgt om zijn mening te geven of zijn gevoel te uiten. Geef je kind ook een stem in de nieuwe situatie. Je kind hoeft niet over zaken mee te beslissen, maar je kunt wel rekening houden met wat voor je kind het prettigst of minst vervelend is. Geef je kind de tijd en ruimte voor elke verandering, die staat te gebeuren.
• ‘De beste voorspeller voor goede co-ouderschap na de scheiding is hoe goed je samen opvoedde voor de scheiding. Maar realiseer je ook dat je kunt leren om op een positieve manier met elkaar te communiceren. Ga daar het liefst voor de scheiding al mee aan de slag.
‘Er is bijna geen kind dat blij is wanneer de ouders uit elkaar gaan. Voor jouzelf maar zeker ook voor je kind is een scheiding lastig: de personen, die geacht worden om zijn/haar leven lang voor een fijn, liefdevol en veilig klimaat te zorgen, lijken nu ineens alles overhoop te gooien.
Dat verschil zie je ook nog bij volwassenen terug: als vrouwen huilen is het eigenlijk niet zo erg, maar als mannen huilen wordt dat eerder gezien als teken van zwakte. Van mannen verwacht onze maatschappij veel meer dat ze niet huilen en dat zij hun emoties goed kunnen beheersen…
– Hij heeft pijn (bijv. hij heeft net zijn hoofd gestoten).
In sommige situaties heeft huilen trouwens een duidelijke signaalfunctie: bijv. als je je kind plotseling hard hoort huilen, zul je waarschijnlijk sneller naar hem toe gaan dan wanneer je kind je rustig vraagt: ‘mama, kom eens even’. Bij plotseling huilen ga je onmiddellijk kijken wat er aan de hand is. Je ziet dan al snel dat je kind zich bezeert heeft na een val of dat het zich pijn heeft gedaan omdat het zich gestoten heeft. Daardoor ga je – indien nodig – ook sneller over tot actie door bijv. te koelen of de huisarts te bellen. Huilen kan juist dan ook heel belangrijk en positief zijn.
Alleen wordt het natuurlijk wel vervelender of lastiger als de mate van verdriet of het huilen niet goed past bij de situatie. Dus als je kind te hard of te lang blijft huilen als er eigenlijk niks meer aan de hand is. En dat laatste komt natuurlijk wel eens voor. Misschien is dat ook bij jou wel een bron van ergernis…? Hieronder lees je wat je kunt doen om je kind dan minder te laten huilen.
Ik kan me goed voorstellen dat het voor jou ontzettend vervelend is als je kind voor de zoveelste keer die dag of die week huilt. Ik hoor ouders vaak verzuchten ‘Ben je nou weer aan het huilen?’, ‘Waarom huil je nú weer?’ of ‘Wat ben je je nu alweer aan het aanstellen…?’.
Dat kan als volgt:
Je mag het huilen bij je kind zien als: ‘Ik weet het zelf even niet meer. Ik kan wel wat hulp gebruiken’.
Het is belangrijk om het gevoel van je kind serieus te nemen. Dus ook al kun je je niet helemaal (of totaal niet) voorstellen dat je kind ergens verdrietig, boos of gefrustreerd om is, je kind is het op dat moment wél. Hij heeft er dan niks aan als jij zegt ‘ach, je hoeft niet te huilen’ of ‘ik snap echt niet waarom je nu zo moet huilen’. Je kind zal zich dan niet serieus genomen voelen. Het gevoel dat hij heeft is echt, ook als jij zijn probleem niet helemaal begrijpt.
Als je vindt dat je kind snel huilt en je dat lastig vindt, dan is het natuurlijk goed om (naast het toepassen van de bovengenoemde punten) er ook met je kind over te praten. Ga ook dan samen op zoek naar de oorzaak van het huilen. Weet je kind in welke situatie het sneller huilt en waarom is dat dan precies? Wat gebeurt er in die situatie waardoor je kind gaat huilen? Waar heeft je kind dan precies moeite mee? Je kunt misschien samen met je kind voor een week een dagboekje bijhouden, waarin je dagelijks samen deze vragen beantwoord.
– ‘Nijntje huilt’ (Dick Bruna)
Iedereen maakt het helaas wel eens mee: het verlies van een dierbare. Je hoopt natuurlijk dat iedereen, die je lief is, zo lang mogelijk bij je blijft; maar dat er ooit een naaste zal overlijden, is helaas onvermijdelijk. Je weet dat zo’n overlijden zorgt voor groot verdriet, voor gemis, misschien ook wel voor boosheid of bijna fysieke pijn. Allemaal gevoelens, die je je kind het liefst wil besparen.
‘Ik ben al lang gefascineerd door hoe mensen met angst, depressie en trauma behandeld kunnen worden. Ik vind met name de vraag hoe mensen heel verschillend, allemaal op hun eigen manier met ingrijpende gebeurtenissen, zoals een verlies, omgaan. Waardoor komen deze verschillen en hoe kunnen we de groep, die vastloopt, helpen? Aangezien ik van origine orthopedagoog ben, gaat mijn onderzoek over kinderen en jongeren, maar in mijn praktijk zie ik ook veel volwassenen.
In het artikel ‘Wat vertel je je kind als iemand overlijdt?’ is orthopedagoog, klinisch psycholoog / therapeut & onderzoeker 
‘Ik vind het lastig om in het algemeen iets te zeggen. Iedere situatie is toch ook erg uniek. Tegelijkertijd zie ik wel vaak dat ouders hun kinderen willen beschermen tegen de pijn. Volstrekt logisch overigens… En dat kinderen andersom precies hetzelfde doen.
‘Een dierbare verliezen is een ingrijpende gebeurtenis, zeker als je nog jong bent. Kan een kind het intense verdriet van een verlies wel aan en blijft het niet voor altijd in negatieve zin getekend?
‘Het verlies van een huisdier kan heel ingrijpend voelen voor een kind. Voor jonge kinderen is het vaak het eerste verlies waarmee ze geconfronteerd worden. Hoe gek misschien ook, het is een goede gelegenheid om het over verlies en de dood te hebben. Wat is dat eigenlijk dood? Wanneer ga je dood? En wat gebeurt er met je lichaam als je dood bent? Er zijn, zeker voor jonge kinderen, allerlei boekjes die kunnen helpen, bijv. om de juiste woorden te vinden.’
‘Ook hier geldt dat je het gewoon kunt vertellen. Je past je taal aan aan het kind. Houd de boodschap kort. Check hoe kinderen reageren en reageer daar dan weer op. Oudere kinderen zullen misschien vragen hebben, die je niet verwacht had.
‘Dat is natuurlijk heel lastig. Ik zie vaak dat ouders hun kind(eren) willen beschermen en tegelijkertijd dat kind(eren) hun ouder(s) willen beschermen. Het gevolg is dan vaak dat ze pijnlijke onderwerpen vermijden en het er niet meer over hebben. Het gevaar is dat gezinsleden steeds verder van elkaar verwijderd raken.
‘Dat is een goede en interessante vraag. Tegelijkertijd is hij erg moeilijk te beantwoorden. Want ieder verlies is anders, maar ieder kind is dat ook. Het is dus lastig om in algemeenheden te spreken.
Akse Coaching 